आपल्याला भारतातील महादेवाची बारा ज्योतिर्लिंग ठिकाणे आणि त्यांची नांवे असलेला श्लोक पण माहिती आहे. अपेक्षा असते, की एकूण ही संख्या बारा भरावी. मात्र त्यापेक्षा जास्त ठिकाणी, सांगीतले जाते की इथं पण ज्योतिर्लिंग आहे. एकाच नांवाचे ज्योतिर्लिंग हे दोन वेगवेगळ्या ठिकाणचे लोक मानतात, त्यावेळी !

गुजरातमधे सौराष्टातील ‘सोरटी सोमनाथ’ या नांवाने प्रसिद्ध असलेले ज्योतिर्लिंग आपणा सर्वांना ज्ञात आहे. या मंदीरावर किती वेळा आक्रमण होवून, याची तोडफोड झाली, कशी लूटमार झाली, येथील रहिवाशांवर, आया-बहीणींवर आक्रमकांनी कसे अत्याचार केले, ते अत्याचारी आक्रमक कोण होते, त्यांची मानसिकता काय होती वगैरे या इतिहासाची पण आपल्याला कल्पना आहे. त्याची पुनरावृत्ती करण्याची आवश्यकता नाही. त्यातून आपण काही शिकलो, त्यातील मर्म आचरणांत आणले, तर काही उपयोग !

त्या दुर्दैवी घटनांनंतर, स्वतंत्र भारतात, भारताचे पोलादी पुरूष म्हणून यथार्थ ओळख असलेले, कै. सरदार वल्लभभाई पटेल यांना या सोमनाथ मंदीराचा जिर्णोध्दार केला. सुंदर मंदीर उभे राहिले आणि सर्व जनतेला, जुनं जावून नवीन आपलं राज्य आल्याचा दिलासा दिला.

मागे एकदा इथं सोमनाथला आलो होतो. यंदा त्या महादेवाने पुन्हा दर्शनाचा योग आणला. अत्यंत सुंदर मंदीर, उत्तम व चोख व्यवस्था ! सोबतीला असलेला सिंधुसागर निसर्गाची विरटता, भव्यता, रौद्रता मनावर ठसवतो. हा तांडव करून, संहारक म्हणून कार्य करीत असलेला भोळा सांब महादेवरूपी म्हणून असला, तरी या भगवान महादेवाच्या मंदीरात बसलं की अत्यंत शांत वाटतं, हा माझा अनुभव ! येथील स्वच्छता वाखाणण्याजोगी ! सोरटी सोमनाथाचे दर्शन घेवून प्रसन्न वाटले.

गुजरातमधे अजून एक ज्योतिर्लिंग आहे, असे तिथली मंडळी मानते, ते म्हणजे द्वारकाधीशाच्या द्वारकेतील ‘नागेश्वर’ हे ज्यातिर्लिंग ! द्वारकेपासून जवळच असलेले हे पुरातन मंदीर, ‘नागेशं दारूकावने’ म्हणून उल्लेखलेले ज्योतिर्लिंग आहे, ही भावना ! मंदीर अतिशय स्वच्छ व टापटीप ! संध्याकाळी येथे गेलो तर महादेवावर अभिषेक सुरू होता. त्या नादमय मंत्रोच्चाराने येथील वातावरण नादमधुर, पावन झाले होते. इथं मंदीराच्या आवारातच, भगवान महादेवाची एक प्रचंड मूर्ती आहे. ती पण बघण्यासारखी आहे. त्या मूर्तीसमोर आपण किती छोटे दिसतो, ते लक्षात येवू शकते.

आता आपणा महाराष्ट्रात ज्ञात असलेले ज्योतिर्लिंग म्हणजे ‘औंढ्या नागनाथ’ हे परभणीहून हिंगोलीकडे जातांना वाटेवर आहे ते ! मात्र त्याचे आणि हे द्वारकेतील दोघांचे नांव ‘नागेश्वर’ हे आहे.

एक मात्र नक्की आपल्या पूर्वजांनी ही जी विविध ठिकाणं दाखवलेली आहेत तिथं आपण जावून पहा. मनाला नक्की शांतता लाभते. आपण ही आयुष्यात धडपड करतो, कष्ट करून धन कमावतो, ते आपणांस शांतता मिळावी, आपण समाधानी व्हावे यासाठीच ! या अशा ठिकाणी आपल्याला मन:शांती मिळते, आपले विचार मात्र सात्विक हवे.

द्वादश ज्योतिर्लिंग स्तुति
सौराष्ट्रे सोमनाथं च श्रीशैले मल्लिकार्जुनम्‌।
उज्जयिन्यां महाकालमोंकारं ममलेश्वरम्‌ ॥1॥
परल्यां वैजनाथं च डाकियन्यां भीमशंकरम्‌।
सेतुबन्धे तु रामेशं नागेशं दारुकावने ॥2॥
वारणस्यां तु विश्वेशं त्र्यम्बकं गौतमी तटे।
हिमालये तु केदारं ध्रुष्णेशं च शिवालये ॥3॥
एतानि ज्योतिर्लिंगानि सायं प्रातः पठेन्नरः।
सप्तजन्मकृतं पापं स्मरेण विनश्यति ॥4॥

॥ इति द्वादश ज्योतिर्लिंग स्तुति संपूर्णम्‌ ॥

15.1.2019